Tù trưởng người Tày ” Hà Đặc ” đánh giặc

7 tháng trước - 10/09/2022

Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông của Đại Việt dưới triều nhà Trần, có một tù trưởng người Tày cùng với em trai đã biết vận dụng mưu kế rất thông minh để đánh đuổi quân xâm lược.

Tháng 1-1258, quân Mông Cổ tấn công Đại Việt lần thứ nhất và bị thất bại nhục nhã. Mãi đến mùa xuân năm 1285, sau khi thống nhất được cả đất nước Trung Hoa rộng lớn và lập ra nhà Nguyên, quân Mông Cổ mới có cơ hội để rửa mối quốc hận. Hốt Tất Liệt – đại hãn thứ năm của Mông Cổ đồng thời là người sáng lập ra nhà Nguyên, xua trên 50 vạn quân sang xâm lược Đại Việt lần thứ hai.

Lần này quân Nguyên chia thành ba mũi tiến đánh Đại Việt. Mũi chủ công do thái tử Thoát Hoan chỉ huy, từ Quảng Tây sang Lạng Sơn xuống Thăng Long. Mũi thứ hai do tướng Nạp Tốc Lạt Đinh chỉ huy, từ Vân Nam tiến sang nước ta theo sông Chảy, sông Lô. Mũi thứ ba do Ô Mã Nhi đảm trách, đi đường biển chở lương thực.

Tháng 4-1285 quân Đại Việt bắt đầu phản công, gây thiệt hại nặng cho quân Nguyên ở Hàm Tử (Hưng Yên), Chương Dương (Hà Nội), Vạn Kiếp (Hải Dương), buộc các cánh quân của giặc phải rút chạy. Đạo quân của Nạp Tốc Lạt Đinh rút chạy theo đường sông Lô khi đến Cự Đà (huyện Phù Ninh) thì bị lực lượng dân binh của một tù trưởng người Tày là Hà Đặc và em là Hà Chương chặn đánh. Chiến sự diễn ra ác liệt ở hai bờ sông Lô thuộc huyện Phù Ninh và Lập Thạch được chép lại trong sách Đại việt Sử ký Toàn thư – bộ sử được khắc in toàn bộ và phát hành lần đầu tiên vào năm Đinh Sửu (1697), niên hiệu Chính Hòa năm thứ 18, triều vua Lê Hy Tông.

Theo đó, khi bị Hà Đặc, Hà Chương đem quân chặn đánh, đạo quân của Nạp Tốc Lạt Đinh phải co cụm lại ở Đông Cự Đà, tìm cách đối phó. Hà Đặc vận động nhân dân trong vùng lấy tre đan thành những hình người to lớn khác thường, cho mặc quần áo. Cứ đến chập choạng tối lại đưa “đội quân” khổng lồ này lúc ra, lúc vào, khi ẩn, khi hiện. Quân giặc bán tín bán nghi, tưởng rằng Đại Việt được trời cử thiên binh, thiên tướng xuống giúp sức đánh chúng.

Chưa hết, ông còn cho người đục thủng những thân cây to trong rừng rồi cắm mũi tên lớn vào đó. Quân giặc thấy thế, càng thêm hoang mang, tưởng rằng đội thiên binh thiên tướng khổng lồ này bắn được những mũi tên cứng xuyên qua được cây to. Giặc lo sợ, không dám ra khỏi trại. Lợi dụng lúc giặc hoang mang dao động, ông dẫn quân tập kích phá tan doanh trại của chúng. Quân giặc thua to, tháo chạy. Ông đánh đuổi giặc đến A Lạp thì cho quân làm cầu phao bắc qua sông truy kích, nhưng chẳng may ông bị trúng tên và tử trận.

Em ông là Hà Chương bị giặc bắt. Nửa đêm, nhân lúc giặc sơ ý, Hà Chương lấy cờ xí, quân phục của giặc mặc vào người rồi trốn về. Nhờ cờ xí, quân phục lấy được, ông cho dân binh giả làm quân Nguyên Mông đến doanh trại giặc. Chúng chưa kịp phát hiện ra mưu lược của ông thì đã bị đánh úp bất ngờ từ hai phía. Quân giặc tan vỡ, phải bỏ doanh trại tháo chạy.

Tù trưởng Hà Đặc, không rõ năm sinh, năm mất; chỉ thấy sách “Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục” (tập 1) chép ông là người “đặt mưu kế để lừa rồi đem toàn lực ra đánh, đuổi quân giặc chạy tới đất A Lạp”. Các nhà nghiên cứu cho rằng A Lạp có thể là Thượng Lạp – một làng bên sông Phó Đáy. Hà Đặc bắc cầu phao qua sông, có lẽ là sông Phó Đáy; quân ta từ căn cứ Núi Sáng tiến xuống vượt sông Phó Đáy sang Vĩnh Tường giao chiến với quân giặc.

Đà Nẵng đặt tên ông cho con đường dài 450m, rộng 3,75 – 5,5m, từ đường Dương Đình Nghệ đến đường Nguyễn Công Trứ, phường Phước Mỹ, quận Sơn Trà, theo Nghị quyết 97/2010/NQ-HĐND ngày 14-7-2012 về đặt đổi tên đường ở Đà Nẵng.